Część 1
Chełmno to nie tylko „miasto
zakochanych”. Niegdyś częstsze były określenia typu: „Perła Pomorza” lub „Polskie Carcassonne”. Miasto znajduje się
również na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego (European Route of
Brick Gothic, EuRoB). Najczęściej
wymienia się najbardziej charakterystyczne zabytki, jak choćby mury miejskie i
Bramka Grudziądzka, ratusz, kościół farny, zespół klasztorny i kościół św. Jana
Chrzciciela i Jana Ewangelisty, kościół podominikański, kościół
pofranciszkański, kościół św. Ducha, kaplica św. Marcina, czy Akademia
Chełmińska. Będę wspominała również o tych zabytkach, jednak przekornie zacznę
od zabudowy miejskiej, która bywa niekiedy pomijana. Uważam, że warto o niej
napisać. W końcu nie każdy ma okazję mieszkać w domu mającym status zabytku.
Przy tej okazji warto wspomnieć, że Chełmno posiada aż 226 obiektów
zabytkowych, z czego 217 z nich to przeważnie domy mieszkalne.
Przejdę jednak do właściwego tematu tego postu.
Zacznę od tych, które spełniały w przeszłości funkcję użyteczności publicznej.
Później postaram się wymienić pozostałe.
Dawna
poczta, ul. Biskupia 5
Budynek wzniesiono pod koniec XVIII wieku w stylu
klasycystycznym. Stanowił on pierwszą stałą siedzibę poczty w mieście. W
Polowie XIX wieku został przekształcony, gdyż od 1871 roku siedziba poczty
znalazła się na Rynku 12.
Dawny
Arsenał, Aleja 3 Maja 10
Budynek zbudowany w 1811 roku w stylu
klasycystycznym. W 1958 roku został częściowo przekształcony i znalazło się w
nim kino „Wiarus”.
Dawna
plebania kościoła ewangelickiego, ul. 22 stycznia 7
Budynek został zbudowany z fundacji Fryderyka II w
1782 roku. Powiększono go w 1898 roku.
Koszary
Fryderycjańskie, ul. 22 stycznia 16
Ich nazwa pochodzi od Korpusu Kadetów założonego
przez króla Prus Fryderyka II. Koszary zbudowano w 1776 roku w stylu barokowo –
klasycystycznym. Pełniła również rolę szkoły dla chłopców, głównie z rodów
szlacheckich. W latach 1785 – 1804 uczyło się tutaj ok. 90 kadetów. W okresie
księstwa Warszawskiego nazywana szkołą rycerską.
Dawna
szkoła kadetów, ul. Gen. Józefa Hallera 11
Budynek zbudowano prze 1820 rokiem na fundamentach
gotyckiej kamienicy.
Dawne
seminarium księży misjonarzy, ul. Toruńska 3
Budynek został zbudowany dla zakonników osadzonych
w 1676 roku przez biskupa Jana Małachowskiego. Zbudowano go pod koniec XVIII
wieku w stylu barokowym. Podczas okupacji miasta przez Szwedów, w 1705 roku
mieszkał tu generał króla szwedzkiego Karola XII, Magnus
Stenbock wraz z rodziną i całym dworem. Po
kasacie seminarium w 1822 roku, zabudowania częściowo rozebrano. Po odbudowie
wszystkie elementy dawnego stylu zostały niestety zatarte. Budynek przejęto na
potrzeby sądu i tak jest do dziś.
Spichlerze miały duże znaczenie dla miasta, które
zawsze miało aspiracje, by być ośrodkiem handlowym. Do dziś zachowało się ich
aż pięć.
Spichlerz
nr 1, ul. Biskupia 3
Wybudowany w 1 ćw. XIX wieku, piętrowy, murowany,
zbudowany na rzucie kwadratu. Obecnie znajduje się w nim restauracja
„Spichlerz” utrzymana w dawnym klimacie.
Spichlerz
nr 2, ul. Podmurna 7
Został wzniesiony na przełomie XVIII/ XIX wieku w
konstrukcji szkieletowej, na kamiennych fundamentach. Pierwsza
wzmianka o spichlerzu jest datowana na rok 1797. Po II wojnie światowej
wykorzystywano go jako magazyn. Obecnie
znajduje się w nim restauracja i pensjonat Stary Spichrz”.
Spichlerz
nr 3, ul. Wodna 24
Został zbudowany w połowie XIX wieku, w ślepym
zaułku od ulicy Wodnej. Ma konstrukcję szkieletową z ceglanymi uzupełnieniami.
Spichlerz
nr 4, ul. Grudziądzka 32a
W XVI wieku znajdowała się tutaj gotycka kamienica.
Przed 1786 roku powstał budynek, który odtąd pełnił funkcje spichlerza. Pod
koniec XIX wieku przebudowano go na mieszkania.
Kamienica,
ul. Rynek 1
Na przełomie XVII/ XIV wieku stała w tym miejscu
gotycka kamienica, po której zostały fragmenty piwnic. Pod koniec XVII i na
początku XVIII wieku rozpoczęto przebudowę piwnicy i zbudowano nowy budynek.
Niestety i on nie przetrwał do dziś. Dzisiejsza kamienica powstała w 1 połowie
XIX wieku.
Kamienica,
u. Rynek 5
Obecny budynek został wzniesiony na fundamentach
kamienicy z przełomu XIII/XIV wieku. Zajmowała ona dwie działki – obecne
budynki Rynek 5 i 6. Znajdował się tu dom kupiecki, z elementami Dworu Artusa.
Prawdopodobnie w XVI wieku podzielono go na dwie kamienice, przez co stracił
dawne przeznaczenie. Następne zmiany nastąpiły już w XIX i w początkach XX wieku.
Kamienica,
ul. Rynek 6
Obecny budynek został wzniesiony na fundamentach
kamienicy z przełomu XIII/XIV wieku. Wraz z sąsiadującą kamienicą stanowił dom
kupiecki o przeznaczeniu handlowym. Przebudowano go jako samodzielną kamienicę
prawdopodobnie w XVII wieku. W XIX wieku rozebrano barokowy szczyt, kolejne
zmiany nastąpiły w 1911 roku. Piwnice pochodzą z XVI/ XVII wieku. Na piętrze
jest wmurowany owalny kamień z płaskorzeźbą przedstawiająca krzyż, który
pochodzi prawdopodobnie z XVI/XVII wieku.
Kamienica,
ul Rynek 7
Budynek zbudowano w XVIII wieku, na miejscu
istniejącej wcześniej, gotyckiej kamienicy z XIII/XIV wieku. Był wielokrotnie
przebudowywany zarówno w XIX jak i w XX wieku.
Kamienica,
ul. Rynek 8
Znajdowała się tu niegdyś gotycka kamienica z
przełomu XIII/XIV wieku. Zachowały się po niej ściany obwodowe piwnic. Obecny
budynek powstał prawdopodobnie w XVIII wieku. Został przebudowany w XIX wieku.
Jeszcze do 2018 roku, kiedy w kamienicy wybuchł pożar, znajdował się na niej
wiszący zegar OMEGA z roku 1922. Mam nadzieję, że wróci na swoje miejsce.
Kamienica,
ul. Rynek 9
Obecny budynek powstał w XVII/XIII wieku na miejscu
gotyckiej kamienicy Z przełomu XIII/XIV wieku. Przebudowywany w XVIII, XIX i XX
wieku. Mieściła się tu „Apteka Pod Orłem”, która działała jeszcze w 1939 roku.
Kamienica,
ul. Rynek 10
Pierwsza, gotycka kamienica znajdowała się tu na
przełomie XIII/XIV wieku. Przebudowano ją ok. 1600 roku i dobudowano
późnorenesansowy szczyt, który jednak rozebrano razem z drugim piętrem w 1
połowie XIX wieku. Budynek wielokrotnie przebudowywano w XIX i XX wieku.
Kamienica,
ul. Rynek 11
Na przełomie XIII/XIV wieku istniała tu gotycka
kamienica, na której miejscu w XVI wieku zbudowano nową, zwieńczoną renesansową
attyką. Attykę zlikwidowano w 1 połowie XIX wieku, podczas przebudowy budynku. W
1925 roku kamienica ponownie została przebudowana wg. projektu Teodora
Bredefeldta.
Kamienica,
ul. Rynek 12
Obecny budynek został zbudowany na działkach dwóch
gotyckich kamienic w końcu XVIII wieku. W 1886 roku była to siedziba poczty.
Przebudowana ponowne w XIX i XX wieku. Do dziś kamienica uznawana jest za eden
z najciekawszych budynków klasycystycznych w Chełmnie.
Kamienica,
ul. Rynek 13
Budynek zbudowany w XVII/XVIII wieku na
fundamentach kamienicy gotyckiej z XIV wieku. W początkach XX wieku przebudowano
przyziemie, zaś w 1932 roku nadbudowano kamienicę z neobarokowymi szczytami wg.
projektu Teodora Bredefeldta. Z elementów gotyckich można znaleźć fragmenty
murowanych piwnic. Szczyty pochodzą prawdopodobnie z XVII wieku.
Kamienica,
ul. Rynek 16
Budynek został zbudowany w XIV wieku. W połowie XIX
wieku rozebrano gotycki szczyt i zmieniono frontową elewację.
Kamienica,
ul. Rynek 17
Budynek powstał na przełomie XIII i XIV wieku. W
XVI wieku został przekształcony, jednak całkowita przebudowa kamienicy miała
miejsce w 1863 roku, wg. projektu E. Dickela.
Kamienica,
ul. Rynek 18
Dom powstał w XVIII wieku na fundamentach gotyckiej
kamienicy z XIII/XIV wieku. W 1905 roku kamienica została całkowicie
przebudowana.
Kamienica,
ul. Rynek 19
W tym miejscu znajdowała się gotycka kamienica z
XIII/XIV wieku. Na jej miejscu w XVI wieku zbudowano nową z renesansową attyką.
Budynek przebudowano w XIX wieku. Wówczas też zlikwidowano attykę. Do dziś zachowały
się fundamenty i fragmenty piwnic pierwotnej kamienicy.
Kamienica,
ul. Rynek 19
Budynek z XVI wieku postawiony na fundamentach
gotyckiej kamienicy z przełomu XIII/XIV wieku. Kamienica została całkowicie
przebudowana w XIX wieku. Z pierwotnej budowli zachowały się fundamenty i
fragmenty piwnic. Miała renesansową attykę, którą w połowie XIX wieku
rozebrano, a wraz z nią najwyższe piętro. W 1889 roku ponownie dobudowano
piętro i wykonano nową fasadę.
Kamienica,
ul. Rynek 20
Budynek zbudowano w XVII wieku na fundamentach
średniowiecznego domu. Do dziś w piwnicy zachowały się gotyckie fragmenty ścian.
Obecna kamienica powstała w XIX wieku. W latach 1871 i 1915 dokonywano sporych
zmian, w tym powiększono okna drugiego piętra i podwyższono dach.
Kamienica,
ul. Rynek 21
Budynek powstał w XIII/XIV wieku i z tego okresu
pochodzą piwnice oraz mury. Był przebudowywany w XVII, kiedy to dobudowano
pomieszczenie na piętrze oraz barokowy szczyt. Rozebrano go w XIX wieku, kiedy wykonano
obecną. Ciekawostką jest zachowany renesansowy kartusz inicjałami ówczesnych właścicieli.
Kamienica,
ul. Rynek 22
Dom zbudowano w XVII/XVIII wieku na piwnicach po kamienicy
z XIII/XIV wieku. Przebudowy dokonywano w latach 1868, 1882 i 1919. W 1899
dobudowano drugie piętro.
Kamienica,
ul. Rynek 24
Budynek powstał na przełomie XIII/XIV weku. W XVIII
wieku zbudowano nową kamienicę, wykorzystując mury poprzedniej. Fasada
prawdopodobnie pochodzi z 1867 roku. W 1952 roku budynek został przebudowany
wg. projektu J. Matusińskiego. Od XVII wieku mieściła się tutaj „apteka pod
rycerzem”. W 1940 roku była to apteka królewska. Niestety, kilka lat temu
przestała istnieć. Na elewacji znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca
rycerza na koniu – jest to kopia dawnej pieczęci Rady Miejskiej.
Kamienica,
ul. Rynek 25
Budynek z XIV wieku, przekształcony w XVII wieku. Początkowo
miał gotycki szczyt, przebudowany w baroku. Rozebrano go w XIX wieku, kiedy też
kamienicę przebudowano i dobudowano piętro.
Kamienica,
ul. Grudziądzka 4
Budynek zbudowany w miejscu gotyckiej kamienicy. W
murach obwodowych znajdują się elementy gotyckie.
Kamienica,
ul. Grudziądzka 8
Dom zbudowany na miejscu kamienicy gotyckiej z
XIII/XIV wieku. Obecna kamienica pochodzi z XIX wieku
Kamienica,
ul. Grudziądzka 18
Zabudowa pochodzi z XIII/XIV wieku. Jest to jedna z
najlepiej zachowanych gotyckich kamienic w mieście. W XIX i na początku XX
wieku została przebudowana. Zabudowano min. przejazd na podwórze, rozebrano
gotycki szczyt i dobudowano piętro. Obecna fasada pochodzi sprzed 1907 roku.
Kamienica,
ul. Grudziądzka 36
Była to najlepiej zachowana barokowa kamienica w
Chełmnie – niestety w stanie do kapitalnego remontu. Dom zbudowano
prawdopodobnie w XV wieku, jako kamienicę gotycką. W 2 połowie XVIII wieku
została całkowicie przebudowana i z pewnością była jedną z najbardziej
efektownych w mieście. Dolna część fasady jest zwieńczona bogatym gzymsem,
wygiętym pośrodku i obejmującym rokokowy kartusz. Szczyt również dekorowany
delikatną ornamentyką rokokową.
Kamienica,
ul. Rycerska 2
Jest to tzw. Kamienica Cywińskich, jeden z
najważniejszych, świeckich zabytków miasta. Zbudowana w XIII wieku, co
potwierdzają zachowane gotyckie ściany obwodowe. Rozbudowana oficyny w XIV wieku. W 1570 roku przebudowana
z fundacji Melchiora Cywińskiego. Do dziś można podziwiać fragmenty rzeźb pochodzących
prawdopodobnie z dwóch portali: trójkątny naczółek ze sceną Zwiastowania,
napisem fundacyjnym M. Cywińskiego i dwoma herbami (jeden to Puchała), półkolisty
tympanon z płaskorzeźbą Pokłonu Trzech Króli oraz głowy lwów. W XIX wieku
kamienicę przebudowano i uproszczono w stylu klasycystycznym.
Kamienica,
ul. Wodna 29
Budynek późnoklasycystyczny, zbudowany na miejscu
gotyckiej kamienicy z przełomu XIII/XIV wieku i prawdopodobnie przebudowanej w
XVII wieku. W piwnicach są fragmenty gotyckich ścian. Obecny dom pochodzi z 1889
roku.
Literatura:
Czarnecki
B., Materiały krajoznawcze 7, nr 1/2, Warszawa 1983
Dawny
powiat chełmiński – Katalog zabytków sztuki,
tom XI, z. 4.
Inwentarz
zabytków województwa kujawsko – pomorskiego
Mroczko
T., Architektura gotycka na Ziemi Chełmińskiej, Warszawa 1980
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz