Chełmiński kat – rzemieślnik czy oprawca?

Nie każde miasto było stać na utrzymanie własnego kata. Często zdarzało się więc, że tego cenionego(!) rzemieślnika wynajmowano do wykonywania egzekucji. Chełmno było na tyle zamożne, że posiadało nie tylko kata, ale także jego pomocników. Dowody na ich działalność pozostały w zapiskach z ksiąg kamlarskich miasta Chełmna.

 

Kat – rzemieślnik czy oprawca?

         W źródłach zachowały się nazwy chełmińskich rzemieślników, wytwórców oraz pracowników związanych z handlem i gospodarstwem. Dotyczą one XVII i XVIII wieku. Wśród nich pojawia się również kat. Choć może się to wydawać kontrowersyjne był rzemieślnikiem, wykonawcą wyroków sądowych i… specjalistą od oczyszczania miasta. Pojawiają się cztery określenia tego zawodu:

- kat

- mistrz

- sprawca

- egzekutor

Ponadto wymienienia się również jego pomocników. W zależności od wpisu mamy następujące miana: parobek mistrzowy, knecht lub pachołek oraz hycel lub hecel.

 

         Chełmiński kat – podobnie jak przedstawiciele tego zawodu w Polsce i innych krajach – był człowiekiem, do którego obowiązków należało wymuszanie zeznań, torturowanie podejrzanych oraz wykonywanie wyroków, w tym kary śmierci. Niewiele mówi się jednak o tym, że on i jego pomocnicy zajmowali się także oczyszczaniem miasta z padliny oraz pozbywaniem się zdziczałych psów lub kotów (stąd do dziś mamy określenie „hycel”). 

Co ciekawe, w wielu miastach Europy kat miał także obowiązek prowadzenia domu uciech, co wiązało się z dodatkowymi profitami. O Chełmnie takich informacji nie ma.

 

Rachunki dla chełmińskiego kata

 

         Księgi kamlarskie miasta Chełmna zawierają wiele cennych informacji. Wśród nich są także rachunki, w których zapisano jakie zlecenia otrzymywał kat i jego pomocnicy.

Oto kilka przykładów:

- Mistrzowi dałem od palenia czarownic (Kkam1638-40/79)

- Eodem, gdy miano męczyć czarownicę ze Starogrodu dałem cieśli, co sporządzał bal w więzieniu do męczenia mistrzowi. (Kkam 1655-56/48)

- Mistrzowi, co wywlókł bydle. (Kkam 1663-64/103)

- Mistrzowi co koście pochował exegwowanego pod szubienicą. (Kkam 1725-6/38)

- Mistrzowi  na świce, szuflę do wychędożenia carcerum. (Kkam 1729-30/39)

przypis: oczyszczenia więzienia

- Mistrzowi od wiszania, chłostania, tortur i palenia. (Kkam 1725-26/76)

- Mistrzowi za pogrzebanie delikwenta. (1748-49/34)

- Sprawcy, iż narzekał z RRU dodałem do tracenia czarownic (Kkam 1638-40/155)

- Sprawcy od spalenia dziewiąci czarownic dałem. (Kkam 1638-40/70)

- Executor alias mistrz miasta Chełmna. (Kkam 1703-04/30)

- Heclowi od chędożenia miasta. (Kkam 1682-83/43)

przypis: oczyszczenia

- Mistrzowi na jego knechta, który za murem mularzom wychnadożył. (Kkam 1733-34/12)

- Mistrzowi na proch żeby szalonych strzelał psów (Kkam 52/23)

- Mistrzowi na proch y sirot żeby świnie na rozgardzie strzelał. (Kkam 52/33)

         To tylko kilka przykładów zleceń, jakie miasto Chełmno katom dawało.

 

 

 

Literatura:

Inwentarz dóbr biskupstwa  chełmińskiego 1723- 1747, wyd. R. Miernicki, Toruń 1959

Kkam – Rękopiśmienne księgi kamlarskie z lat 1635- 1772. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Toruniu. Zespół Akt miasta Chełmna

Wróbel A., Chełmińskie księgi kamlarskie z XVII i XVIII wieku, Studium językowe, Toruń 1987

Wróbel A., O nazwach zawodów chełmińskich rzemieślników XVI – XVIII wieku, w: Polszczyzna regionalna Pomorza 5, 1993