 |
| Obraz: Jerzy Górecki z Pixabay |
Czym jest zagadka ludowa
Zagadka ludowa,
podobnie jak przysłowie to jedna z
najprostszych i najstarszych form słownych znana ludziom na całym świecie. Była
i jest nadal popularna w tradycji zarówno ustnej jak i literackiej. Ma za
zadanie nie tylko bawić, ale także intrygować i pouczać.
W
klasycznej formie zagadka ludowa
jest jednozdaniową metonimią lub omówieniem przedmiotu, który należy odgadnąć. Bardzo często pojawia się w baśniach i
legendach. Wówczas jednak spełnia nieco inną rolę. Bohater musi rozwiązać
zagadkę, żeby osiągnąć wyznaczony cel, np. zdobyć skarb, rękę królewny albo
uratować życie.
Do
jednych z najstarszych polskich zbiorów zagadek należy niestety zaginiony zbiór
„Gadki rozmaite, którymi rozum ludzki
może być naostrzon” z roku 1552.
Pierwsze zagadki ludowe spisano jednak znacznie wcześniej, bo około 1540
roku.
50 zagadek ludowych
1. Bez
nóg, bez rąk, bez głowy i brzucha, a gdzie się obróci wszędzie dmucha. (wiatr)
2. Siedzi
bochen między grochem. (księżyc i gwiazdy)
3. Stoi
panna w kąciku, w czarnym Kabaciku (miotła)
4. Czerwony
kogut pod ziemią pieje. (burak)
5. Siedzi
pani w komorze, a ma warkocz na dworze. A jak ją rozbierają, to nad nią
płakają. (cebula)
7. Jakie
odzienie jest najdroższe, a najnieużyteczniejsze? (tren)
8. Zielonym dębem zwinęła się kłębem. (rzepa)
9. Na
jednej nodze stoi, nie kuleje choć broi. (kieliszek)
10. Stoi panna w murze, w czerwonym
kapturze. (cegła)
11.
Bez ciała, bez dusze, za mną idzie kaj
się ruszę. (cień)
12. Czterech braciszków się gonią, a nigdy
się nie dogonią. (koła u wozu)
13. Rośnie bez korzenia, kwitnie bez kwiatu,
daje pożytek całemu światu. (sól)
14. Rumieni się od wstydu, sama nie wie dla
kogo. Kto jej rękę poda- to mu boleść zada. (róża)
15. Rano chodzi na czterech nogach, w
południe na dwóch, a wieczorem na trzech. (człowiek)
16. Jak mnie nie ma- to mnie żądają. Jak jestem,
przede mną się ukrywają. (deszcz)
17. Nie ma rąk, nie ma nóg, do góry wylizie,
panów w oczy gryzie. (dym)
18. Ojciec się rodzi, a syn po dachu chodzi.
(dym i płomień)
19. Bok do boka, sierść do sierści, między
nimi kołek wierci. (dyszel i konie)
20. Co to za zagadka, co pod jajkiem gładka?
(patelnia)
21. Stoi sobie w lesie w czarnym kapelusie,
a przed nikim kapelusza nie zdejmie. (grzyb)
22. Macu, macu przy gorącym placu. (piec)
23. Cieniutka, malutka, a dziurkę w nosie
ma. (igła)
24. Pyskiem ryje, a d…ą korzeń ciągnie.
(igła)
25. Pan w czerwonej kamienicy czasem gada,
czasem milczy. (język)
26.
Co to za paskuda, co wisi koło uda?
(kieszeń)
27. Lezie, lezie po zalezie, znajdzie
dziurkę, do niej wlezie. (klucz)
28. Stoi na płocie w czerwonym kapocie. (kogut)
29.
Jednym rogiem, drugim rogiem- wlezie na
mnie z Panem Bogiem. (koszula)
30. Jest pustelnikiem, nie rozmawia nigdy z
nikim. Jest w wielki żałobie, za pokutę leży w grobie. (kret)
31. Stoi przy drodze na jednej nodze. Kto
idzie, ten mu się ukłoni. (krzyż)
32. Święty Roch rozsypał groch. Miesiąc
wiedział nie powiedział. Słonko wstało, pozbierało. (rosa)
33. Harcy, harcy między jajcy, a ogon do
góry sterczy. (kura na jajkach)
34. Co to za zwierzę, co ma cztery nogi i
pierze? (łóżko)
35. Czarne sukno lezie w okno. (noc)
36. Dwóch braci patrzy przez małą góreczkę,
a nigdy się ujrzeć nie mogą. (oczy i nos)
37.
Czerwony dziedzic na żerdzi jedzie.
(ogień na łuczywie)
38. Mocno stoi, słabo wisi, sam kosmaty,
koniec łysy. (orzech laskowy)
39. Przędzie długą nić. Na wrzecionku nie ma
nic. (pająk)
40. Cztery rogi, żadnej nogi, a brzuch
wielki. (pierzyna)
41. Czterech braci pod jedną czapką stoją.
(stół)
42. Na podwórzu biega, szczeka. Czasem ukąsi
człowieka. (pies)
43. Stoi panna w roli, każdy się jej boi.
(pokrzywa)
44.
Jest jawor, na tym jaworze dwanaście
konarów. Każdy konar ma 30 gałązek, na każdej gałązce są 4 gniazda. W każdym
gnieździe 7 ptaków. (rok)
45.
Zielone jak łąka, białe jak mąka. Ma ogonek
jako mysz, a nie jest to mysz. (rzepa)
46.
Fitu mitu, fitu mitu, pełna skrzynia
aksamitu. (sadze w kominie)
47. Tak w lecie jak i w zimie muszę skakać
po drzewinie. (siekiera)
48. Weź na mnie. Poruchaj mnie. Mnie ulży,
tobie zacięży. (drzewo owocowe)
49. Żyje bez ciała, mówi bez języka, nikt go
nie widzi a każdy go słyszy. (echo)
50. Jak wół ma rogi, nie ma ani jednej nogi.
Chałupę z sobą nosi, o nic nikogo nie prosi. (ślimak)
Literatura:
Brzozowska T. 500
zagadek dla miłośników folkloru, Warszawa 1973
Gloger Z., Zagadki
ludowe z nad Narwi i Buga, Kraków 1883
Gustawicz B., Zagadki i
łamigłówki ludowe, Kraków 1893
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz