Diabeł (nazywany także biesem, kusym, czartem lub złym) bardzo często pojawia się w legendach, podaniach i bajkach ludowych. Odnajdziecie go także w moich książkach, np. Diabeł i katedra ( Legendy z Kociewia i Borów Tucholskich), Diabelski gniew (Legendy chełmińskie), Sebald i diabeł (Legendy krzyżackie) i wiele innych.
Wizerunek diabła w folklorze
Jak przedstawiano diabła w tradycji ludowej? Zazwyczaj ukazywano go jako sprytnego demona przypominającego człowieka. Można go było poznać po kopycie zamiast stopy, ukrytym ogonie i rogach. Często nosił modne, kolorowe ubrania na modłę niemiecką; przychodził jako przystojny kawaler na zabawy i potańcówki, biorąc w tany najpiękniejsze dziewczęta; pojawiał się przy zrozpaczonych chłopach lub żeglarzach oferując im dostatek i szczęście w zamian za duszę; grał z ludźmi w karty i robił im różne psikusy. W niektórych podaniach ukazywany był jako wir powietrza.
Ludzie zazwyczaj potrafili go oszukać, przechytrzyć i zmusić do ucieczki, gdyż w rzeczywistości nie grzeszył odwagą. W większości podań zostawał nie tylko przechytrzony, ale także wyśmiany i jak niepyszny musiał wracać do piekła. Na tym jednak koniec. Nie jest to wszak post o wizerunku diabła.
Dzisiejsza zabawa polega na próbie odgadnięcia 15 zagadek związanych z legendami, w których pojawia się diabeł. Zapraszam!
15 diabelskich zagadek
1. Jak nazywała się karczma, z której diabeł porwał Twardowskiego?
2. Gdzie diabli chowają się podczas burzy?
3. Gdzie diabli zbudowali groblę?
4. Jak powstał księżyc?
5. Podaj co najmniej dwa miasta związane z legendą o Panu Twardowskim?
6. Kiedy diabły urządzają taneczne zabawy?
7. Dlaczego buty z długimi czubkami nazywane są diabelskimi?
8. Skąd wzięła się wódka?
9. Gdzie diabli zalali kopalnię?
10. Skąd w Zgniłkach Kujawskich wzięły się głębokie wgłębienia oraz drzewa o dziwnych kształtach?
11. Czym zabawiają się diabli w leśnych ostępach?
12. Skąd wzięły się kamienie w Borku pod Klimontowem?
13. Gdzie diabli odwrócili skałę do góry nogami?
14. Co polska ichtiologia zawdzięcza diabłom?
15. Podaj trzy zwierzęta, w jakie lubi przemieniać się diabeł?
Odpowiedzi
Ad.1.
Karczma nazywała się Rzym.
Ad.2.
Podczas burzy diabły chowają się w dziurkach od kluczy. Właśnie dlatego lepiej nie mieć kluczy, gdy wokół biją pioruny.
Ad.3.
Zbudowane przez diabły groble są w wielu zakątkach Polski. Wśród nich możemy wymienić np. groblę na stawie w Tykocinie albo we wsi Nekla koło Środy.
Ad.4.
Dawno temu diabeł pozazdrościł Bogu i postanowił również stworzyć słońce. Żeby to uczynić, skradł nawet słoneczny skrawek. Napracował się, namęczył, nakombinował, ale skrawek słońca był tak mały, że starczyło tylko na… księżyc.
Ad.5.
Miasta związane z legendą o Panu Twardowskim to m.in. Kraków, Bydgoszcz, Sandomierz, Nekla.
Ad.6.
Diabły tańczą wówczas, gdy wieją gwałtowne wiatry. Dlatego niegdyś chroniono się do domów, gdy zaczynała się wichura. Rozbawione diabły mogły porwać człowieka, żeby wciągnąć go do tańca i ukraść duszę.
Ad.7.
Buty z długimi noskami uchodziły niegdyś w Malborku za dowód bogactwa. Im kto był bogatszy, tym jego buty miały dłuższy nosek. Pewnego razu diabeł opętał młodego chłopca. Rodzice postanowili go ratować i siłą sprowadzili go do kościoła. Podczas modlitw diabeł wyskoczył z ciała człowieka i zaczął targować się z duchownymi. Ostatecznie zgodził się zostawić jego duszę, ale w zamian za to pozwolono mu schronić się w największym dowodzie pychy mieszkańców miasta, czyli w butach z długimi noskami. Od tego dnia nikt nie chciał ich nosić. Dla diabła jednak czas nie ma znaczenia. Siedzi w nich po dziś dzień i czeka aż wróci dawna moda.
Ad.8.
Dawno temu, diabeł próbował nakłonić do grzechu pewnego cnotliwego człowieka. Nie dał rady prośbą, ani groźbą. Postanowił więc użyć fortelu i nauczył go pędzić gorzałkę. Człowiekowi spodobał się pomysł, zrobił gorzałkę, upił się i zaczął przeklinać. W ten sposób wpadł w diabelską zasadzkę.
Ad.9.
Rokita jest jednym z najbardziej znanych diabłów. Pewnego razu rozzłoszczony na ludzi zalał kopalnię w Olkuszu.
Ad.10
W Zgniłkach Kujawskich mieszkały niegdyś diabły i złe duchy, które nie pozwalały mieszkańcom spokojnie żyć. Pewien pustelnik postanowił je wypędzić. Diabły nie zmierzały się poddać. Łamały gałęzie, próbowały utopić pustelnika w bagnach, otoczyły jego chatę i próbowały ją zasypać. Dzielny pustelnik przetrwał to wszystko. Diabły i złe duchy wpadły we wściekłość. Z gniewu poszarpały ziemię pazurami, a piana toczona z pysków pobieliła teren i zamieniła się później w wapno. Towarzyszył temu straszliwy wiatr, który poskręcał drzewa.
Ad.11.
W takich miejscach diabły pilnują ukrytych lub zatopionych w bagnach skarbów, płoszą konie, straszą podróżnych lub zwodzą ich na manowce.
Ad.12.
Diabły znosiły kamienie, żeby zburzyć kościół w Koprzywnicy. Niestety, wybrały się zbyt późno i pianie koguta zaskoczyło ich nad wsią Borek. Wystraszone puściły kamienie i uciekły do piekła.
Ad.13.
Było to życzenie Twardowskiego. Tzw. skała do góry nogami znajduje się w dolinie Prądnika w województwie małopolskim. Jest to Pieskowa Skała.
Ad.14.
Polska ichtiologia zawdzięcza diabłom gatunek ryb nazywany siejami. Mnich pochodzący z dalekiej krainy przebywał w klasztorze na wyspie na jeziorze Wigry. Pewnego dnia tak bardzo zapragnął smażonej siei ze swojej ojczyzny, że gotów był za jeden kęs oddać duszę diabłu. Czart tylko czekał na taka okazję. Zjawił się niemal natychmiast i obiecał mnichowi, że dostarczy mu rybę. Musiał się jednak bardzo spieszyć, gdyż było już bardzo późno. Popędził więc, by zdobyć sieję. Nie zdążył jednak przed jutrznią i upuściła rybę do jeziora, a sam czmychnął do piekła. Dzięki temu w jeziorze Wigry mamy sieje.
Ad.15.
Diabeł lubi przemieniać się w różne stworzenia. Są wśród nich także zwierzęta. Uważano, że są to najczęściej: dzik, kot, kruk, mucha, mysz, wąż, wilk.
Literatura:
Brzozowska T., 500 zagadek dla miłośników folkloru, Warszawa 1973
Ciszewski S., Lud rolniczo – górniczy z okolic Sławkowa w powiecie olkuskim, 1887
Fiszer A., Diabeł we wierzeniach ludu polskiego, Studia staropolskie 1928
Kolberg O., Lud., Dzieła wszystkie, 1857 – 1890
Koprowska –Głowacka, Legendy chełmińskie, Gdynia 2018
Koprowska – Głowacka A., Legendy krzyżackie, Gdynia 2014
Kuchta J., Rodzime wątki lokalne w podaniach o Mistrzu Twardowskim, Lud, 1929
Malinowski L., Powieści ludu polskiego na Śląsku, Materiały antropologiczno – archeologiczne, Kraków 1901
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz