Znaczenie
folkloru
Dzisiaj postanowiłam skreślić kilka słów
na temat folkloru. Skłoniła mnie do tego pewna dyskusja w zupełnie innym
zakątku wirtualnego świata. Uznałam jednak, iż warto wspomnieć o tym
także tutaj.
Wszystkich zainteresowanych folklorem, regionalizmem i dziedzictwem niematerialnym zapraszam również na moją stronę "Dziedzictwo kulturowe", gdzie znajdziecie więcej tekstów na ten temat.
Czym jest folklor?
Czym właściwie jest folklor? Na to pytanie
próżno by szukać jednoznacznej odpowiedzi. Od XIX wieku usiłowano wprowadzić
definicję, która objęłaby jego znaczenie. Sprawy jednak nie ujednolicono do
dnia dzisiejszego.
Wyraz „folklor” wprowadził do nauki W.G.
Thomas w roku 1848. Słowo to oznaczało odrębną kulturę społeczną, jej swoisty
sposób mówienia, jej pieśni, opowiadania, wierzenia itp.
W Polsce było podobnie. Badania nad
folklorem rozpoczęły się w XIX wieku i stanowiły jeden z elementów walki o
zachowanie świadomości narodowej. Chyba pierwszym człowiekiem, który pochylił
się nad tą dziedziną był Hugo Kołłątaj, który przygotował pierwszy program badań.
Do popularyzacji przyczynili się jednak jego następcy, tacy jak: Oskar Kolberg,
Erazm Majewski, Lucjan Malinowski, Zorian Dołęga- Chodakowski, Jakub
Fankidejski i wielu, wielu innych.
Julian Krzyżanowski ukuł definicję, która
funkcjonuje do dziś. Otóż określił folklorystykę jako naukę zajmującą się
zjawiskami kultury umysłowej danej grupy społecznej. Nie jest ona jednak
jednolita, mieszczą się w niej bowiem „zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane
ze sobą ściśle, niekiedy bardzo stare, nawet przedchrześcijańskie, choć
schrystianizowane. Zwyczaje i obrzędy rodzinne i gromadzkie, o charakterze
duchowym bądź świeckim, mają wspólne podłoże zbudowane z wierzeń i przesądów, z
wyobrażeń i czynności o charakterze zazwyczaj magicznym, najwyraźniej chyba
postrzeganym w medycynie ludowej. Wszystko to jednak wiąże się ściśle ze
zjawiskami stanowiącymi kulturę artystyczną. Integralnym bowiem składnikiem
zwyczajów i obrzędów, obojętnie mięsopustnych, wielkanocnych, dożynkowych,
weselnych czy innych są pieśni, nieraz z tańcem połączone, oracje, gadki, a
nawet widowiska.” ( Słownik folkloru
polskiego pod red. J. Krzyżanowskiego, 1965)
Polska, tak jak wiele innych państw nigdy
nie stanowiła jednolitego monolitu kulturowego. Zrodziła się z połączenia
różnych plemion, które miały swój język, religię, obyczaje i tradycje. Ową
różnorodność bardzo szybko zaczęto dostrzegać i rychło priorytetem stało się
jej zachowanie. Nie musimy szukać daleko: wystarczy posłuchać gwar
poszczególnych regionów, przyjrzeć się strojom ludowym, wziąć udział w
tradycyjnych obrzędach, poczytać tzw. bajek ludowych – tak różnych dla każdego
obszaru. O ile nie będzie to pielęgnowanie, zniknie, rozpłynie się w coraz
częstszej „bylejakości” i w ślepym dążeniu do nowoczesności. Warto jednak
czasami zatrzymać się w biegu, obejrzeć za siebie i podumać nad tradycjami
kultywowanymi przez naszych przodków.
Kultura regionalna a narodowa
Nie możemy także zapominać, że tradycyjna
kultura regionalna wnosi bardzo wiele do kultury narodowej, a przez to i
światowej. Zachowanie dziedzictwa kulturowego, tradycji, języka i innych
elementów poczucia odrębności lokalnej jest niezmiernie ważne. Nie tylko
wzbogaca nasze wnętrze pozwalając dostrzec bogactwo świata przodków, ale uczy
poszanowania innych kultur i wartości. Jest to tym bardziej ważne, że zacierają
się wszelkie granice, a młodzież zapatrzona w kulturę masową często gardzi
przejawami tzw. kultury ludowej.
Pozwolę sobie w tym miejscu przywołać
słowa Jana Pawła II: „Naród bez korzeni
umiera”. Weźmy sobie te słowa do serc i nie zapominajmy o naszym
dziedzictwie kulturowym.
Prawne unormowania
Specyfikę różnych regionów, grup
etnicznych zaczęto szybko dostrzegać. Nie jest to bowiem jedynie kaprys chwili,
czy przemijająca „moda na ludowość”, lecz sprawa najwyższej wagi, którą zajmują
się organizacje na całym świecie. W trosce o zachowanie regionalnego i
etnicznego dziedzictwa kulturowego powstał szereg aktów prawnych regulujących
te sprawy.
Oto kilka z nich.
Międzynarodowe unormowania prawne.
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
(wśród podstawowych praw wymienia prawo do swobodnego uczestniczenia w
życiu kulturowym społeczeństwa, wyboru miejsca zamieszkania i stowarzyszania
się)
- Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych,
Społecznych i Kulturalnych (Dz. U.
z1997r., nr 38, poz.169)
(formułuje prawo do korzystania z wszystkich praw kulturowych i do udziału
w życiu kulturowym)
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i
Politycznych (Dz.U., 1997, nr 38, poz. 167)
( uznaje prawo osoby do własnej etnicznej kultury, języka i wierzeń)
- Europejska Konwencja o ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności – dokument Rady Europy z 1950
- Konwencja ramowa o ochronie mniejszości
narodowych- dokument Rady Europy ratyfikowany przez Parlament RP w 2000r.
- Europejska Karta Języków Regionalnych i
Mniejszościowych – dokument rady Europy z 1992r.
- Rekomendacja o Ochronie Folkloru i
Sztuki Ludowej uchwalona na 25 sesji Konferencji generalnej UNESCO w Paryżu, 15
listopada 1989r.
- Ateńska Karta Praw Mniejszości uchwalona
przez Europejski Kongres Praw Mniejszości Narodów w dniach 10-13 grudnia 1992 w
Atenach
Polskie Unormowania Prawne
- Konstytucja RP
- Program Edukacyjny na rzecz ochrony
krajobrazu historycznego i właściwego kształtowania przestrzeni przyrodniczej i
kulturowej Polski ( lipiec 1999, na
podstawie zarządzenia Prezesa rady Ministrów- nr 41 z 27 lipca)
- Karta Regionalizmu Polskiego uchwalona
na V Kongresie Regionalnych Towarzystw Kultury we Wrocławiu, wrzesień 1994
Tych, którzy zechcą zapoznać się ze
wspomnianą przeze mnie Kartą Regionalizmu Polskiego odsyłam tutaj:
Tekst powstał na podstawie fragmentów mojej pracy podyplomowej "Z
dziedzictwa kulturowego Ziemi Chełmińskiej. Podania i legendy chełmińskie,
Toruń 2002".
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz